ARAÇLARDAKİ SİSTEMLER VE BAZI PARÇALAR
LASTİKLER
Lastik kontrolü araca her binildiğinde yapılır.
Çekişli dingildeki lastiklerle çekişsiz dingildeki lastikler 6 ayda bir yer değiştirilerek lastiklerin ömrünün aynı zamanda bitmesi amaçlanır. Buna lastik rotasyonu denir.
Lastik havaları yaz ve kış üretici firmanın tavsiye ettiği basınçta olmalıdır.
Lastik hava basınçları 15 günde bir kontrol edilmelidir.
Lastik havaları normalden fazla ise lastikler orta kısımdan aşınır.
Lastik havaları normalden az ise lastikler yanaklardan aşınır.
Lastik diş derinlikler otobüs, kamyon ve çekicilerde en az 4 mm olmalıdır. Minibüs, kamyonet ve otomobillerde en az 1,6 mm olmalıdır.
Karlı havalarda kar tipi dar tabanlı lastikler daha iyi tutunur.
Ticari araçlar için 1 Aralık – 1 Nisan tarihleri arasında kar lastiği takmak zorunludur.
Lastiğin yere basan kısmına taban veya sırt, yan yüzeyine yanak, yanakla tabanın birleştiği köşeye omuz ve jantı saran kısmına da topuk denir. Lastiği ayakta tutan yapıya kargas denir.
Lastiğin ebatlarını gösteren sayılar ve anlamları:
MOTOR
Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalara motor denilir.
Dört zamanlı motorlarda çalışma sırası: Emme-Sıkıştırma-Ateşleme-Egsoz
Yakıtlarına göre motorlar: Dizel-Benzin-LPG li olmak üzere 3 çeşittir.
Yapım özelliklerine göre motorlar: Sıra tipi, V tipi, Yıldız tipi, Boksör tipi olarak 4 çeşittir.
Soğutma sistemine göre, su soğutmalı ve hava soğutmalı olarak ikiye ayrılır.
Yanma sistemine göre motorlar, içten yanmalı ve dıştan yanmalı olarak ikiye ayrılır.
*** Motora en çok YÜKSEK ISI zarar verir.
Silindir Bloğu: İçinde silindirlerin bulunduğu ve motor parçalarını üzerinde taşıyan ana parçadır.
Silindir Kapağı: Silindir bloğu üzerini kapatan ve yanma odalarını meydana getiren kapaktır.
Supap Kapağı: Motor üzerindeki supap (külbütör) mekanizmasını dış etkilerden korur.
Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakıt karışımını silindirlere, yanmış gazları dışarıya taşıyan borulardır.
Karbüratör: Benzin-hava karışımını sağlayan parça.
Hava Filitresi: Silindirlere giren havayı temizler.
Krank Mili: Pistonların bağlı olduğu, motorun çalışması sonucu elde edilen hareketin ve gücün motordan alınmasına yarayan mildir.
Kam (Eksantrik) Mili: Krank milinden aldığı hareketle bazı motor sistemlerinin çalışmasını sağlayan parçadır.
Triger Kayışı: Krank milinin hareketini eksantrik miline ileten kayıştır.
Piston: Silindir içerisinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine yardımcı olan parçadır.
Piston (Biyel) Kolu: Pistonun doğrusal hareketini krank miline ileten parçadır.
Yakıt Pompası (benzin otomatiği): Yakıtı basınçla karbüratöre gönderen parça.
Besleme Pompası: Dizel motorlarda mazotu enjektör pompasına ileten parçadır.
SOĞUTMA SİSTEMİ
GÖREVİ: Motorun verimli ısı ortamında çalışmasını, motorun çalışan parçalarının ısıdan zarar görmemesini sağlar.
PARÇALARI:
Radyatör: Soğutma suyuna depoluk eder.
Su Pompası (Devirdaim): Suyun silindir içindeki kanallarda dolaşmasını sağlar.
Termostat: Soğutma suyunun sıcaklığını dengede tutar. Termostat silindir kapağı çıkışında bulunur. Termostat arızalanırsa motor hararet yapar. Motordan Termostat çıkarılırsa motor sürekli soğuk çalışacağından dolayı parçaları aşınır.
Vantilatör: Radyatördeki suyun soğumasını sağlar.
Vantilatör Kayışı (V Kayışı):
Motorun krank milinden hareket alarak devirdaim (su pompası), vantilatör ve alternatörün (şarj dinamosunun) çalışmasını sağlar.
Parmağımızla bastırdığımızda kayış 1- 1,5 cm esnemelidir. Kayış Çok gevşek olursa motor hararet yapar. Çok sıkı olursa kayış kopabilir veya alternatörün yatakları bozulabilir.
Hararet Müşürü: Soğutma suyunun sıcaklığını ölçerek göstergeye bildirir.
ATEŞLEME SİSTEMLERİ
GÖREVİ: Silindirin içindeki yakıt-hava karışımını ateşlemektir.
PARÇALARI:
Akü: Elektrik enerjisini depolar.
( + ) kutup başı ( – ) ye göre daha kalındır. Akü araca takılırken önce ( + ) kutup takılır. Sökerken önce ( – ) kutup başı sökülür. Akü takviyesi aynı değerde aküler ile yapılır.
Endüksiyon Bobini: Aküden gelen akımı 15.000 – 25.000 volta yükselten parçadır.
Distribütör: Benzinli motorlarda ateşleme sırasına göre bujilere elektrik enerjisini dağıtan parçadır.
Buji: Benzinli ve LPG li motorlarda ateşlemeyi yapan parçadır.
Enjektör: Dizel motorlarda yakıt püskürten parçadır.
Enjektör Pompası: Dizel motorlarda yakıtı basınçla enjektörlere gönderen parçadır.
ŞARJ SİSTEMİ
GÖREVİ: Araç çalıştığı sürece aracın elektrik ihtiyacını karşılamaktır.
PARÇALARI:
Alternatör (Şarj Dinamosu): Araç için gerekli elektrik enerjisini üreten parçadır.
Konjektör (Regülatör): Şarj dinamosunun ürettiği elektriğin volt ve akımını ayarlayarak elektriği aküye gönderir.
MARŞ SİSTEMİ
Marş Motoru: Motora ilk hareket veren parçadır. Marş dişlisi motorun bir parçası olan volan dişlisini çevirir.
O yüzden motorda ilk hareketi alan parça VOLAN DİŞLİSİDİR.
YAĞLAMA SİSTEMİ
GÖREVİ:
Motorda çalışan parçaların temizliğini sağlamak ve hareketini kolaylaştırmak,
Sürtünmeye bağlı aşınmaları önleyerek motorun ömrünü uzatmak,
Motorun soğutulmasına yardımcı olmaktır.
PARÇALARI:
Karter: Motor yağına depoluk görevi gören, silindir bloğunun altındaki parçadır.
Yağ Pompası: Karterdeki yağı basınçla hareketli parçalara gönderir.
Yağ Filitresi: Motor yağı içindeki yabancı maddeleri temizler.
Araca yağ, subap kapağından (külbütör) konulur.
GÜÇ AKTARMA SİSTEMİ
GÖREVİ: Motordaki hareketi tekerleklere ileten ve aracın hareket etmesini sağlayan sistemdir.
PARÇALARI:
Debriyaj (Kavrama): Motorun hareketini isteğe bağlı olarak vites kutusuna (şanzumana) aktarır veya keser. Baskı ve balata olmak üzere iki parçadan oluşur.
Vites Kutusu (Şanzıman): Aracın hızını, gücünü, ileri ve geri hareketini sağlar.
Şaft (Kardan Mili): Vites kutusundan (şanzumandan) aldığı hareketi diferansiyele aktarır.
Diferansiyel: Gelen hareketi 90 derece çevirerek akslara ve tekerleklere aktarır. Ayrıca dönemeçlerde içte kalan tekerin yavaş, dışta kalan tekerin hızlı dönmesini sağlar.
Aks: Diferansiyelden aldığı hareketi tekerleklere aktarır.
AYDINLATMA SİSTEMİ
Araçlarda kısa farlar 25 m uzunlar 100 m ayarlanır.
Lambalardan biri yanıyor diğeri yanmıyorsa ampulü patlamıştır.
Aynı hattaki lambalardan hiçbiri yanmıyorsa sigortası atmıştır. ÖRN: Kısalar yanıyor uzunlar yanmıyorsa yada sinyallerden hiçbiri yanmıyorsa sigorta atmıştır.
Lambalardan biri parlak, biri soluk yanıyorsa kablo bağlantıları paslanmıştır.
Fren lambası sağlam olduğu halde yanmıyorsa fren müşürü arızalıdır.
Geri vites lambası sağlam olduğu halde yanmıyorsa geri vites müşürü arızalıdır.
Araca bir römork bağlanacağı zaman araç – römork elektrik bağlantıları da yapılmalıdır.
FREN SİSTEMİ
Sürücünün tehlikeyi görüp ayağını gaz pedalından çekerek, frene basması için geçen süreye “İntikal Süresi” (Reaksiyon Süresi) denir. İntikal süresi 0.75 sn dir.
Aracın intikal süresi içerisinde almış olduğu yola “İntikal Mesafesi” (Reksiyon Mesafesi) denir.
Fren pedalına basılması ile tekerleklerin tam kilitlenip kızaklamanın başlaması arasında bir zaman geçmektedir. Buna “Fren Mesafesi” denir.
İntikal mesafesi ile fren mesafesinin toplamı duruş mesafesidir.
ABS (Anti Bloke Sistem): Frenleme sırasında savrulmadan yavaşlamayı veya durmayı sağlar. Direksiyon hakimiyetinin daha iyi olmasını sağlar.
ASR (Patinaj Önleme Sistemi): Harekete geçme ve hızlanma sırasında tekerleklerin patinaj yapmasını engeller.
ESP (Elektronik Denge Sistemi): Savrulma önleyici sistemidir. Dönemeç gibi aracın dengesini bozabilecek yerlerde aracın dengede kalmasını sağlar.
